ယနေ့ ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်ကြီးထဲမှာ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ သတင်းအချက်အလက် ပင်လယ်ပြင်ကြီးထဲမှာ နေ့စဉ်နှင့်အမျှ ကူးခတ်နေကြရပါတယ်။ Facebook, Twitter ကနေ Website တွေအထိ သတင်းတွေ၊ ဆောင်းပါးတွေဟာ ရေစီးကြောင်းလို တဖွဲဖွဲ တက်လာနေပါတယ်။
ဒီလို အချက်အလက်တွေ ကြားထဲမှာ ကျွန်ုပ်တို့ မကြာခဏ အထင်အမြင် လွဲမှားတတ်တဲ့ စာပေအမျိုးအစားတစ်ခု ရှိပါတယ်။
အဲဒါကတော့ “အမြင်သုံးသပ်ချက် ဆောင်းပါး” (Opinion/Commentary Piece) ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
၁။ အမြင်သုံးသပ်ချက် ဆောင်းပါးဆိုတာ ဘာလဲ?
ရိုးရှင်းစွာ ပြောရရင် ဒါဟာ စာရေးသူတစ်ဦးရဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအမြင်၊ ခံယူချက်၊ သုံးသပ်ချက်နဲ့ ယုတ္တိအမြင် ကို အခြေခံပြီး ရေးသားထားတဲ့ ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ် ဖြစ်ပါတယ်။ သတင်းတစ်ပုဒ်လို “ဘယ်သူ၊ ဘာ၊ ဘယ်မှာ၊ ဘယ်တော့၊ ဘာကြောင့်၊ ဘယ်လို” ဆိုတဲ့ အချက်အလက်တွေကို ဘက်မလိုက်ဘဲ တင်ပြတာမျိုး မဟုတ်ပါဘူး။
- သတင်း (News Report): ဖြစ်ရပ်မှန်ကို အချက်အလက်အတိုင်း တိတိကျကျ၊ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျကျ (Objectively) တင်ပြတယ်။ စာဖတ်သူကို “ဘာဖြစ်ခဲ့တယ်” ဆိုတာ သိစေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။
- အမြင်သုံးသပ်ချက် (Opinion Piece): ဖြစ်ရပ်တစ်ခု ဒါမှမဟုတ် အကြောင်းအရာတစ်ခုအပေါ်မှာ စာရေးသူက “ဘယ်လိုမြင်တယ်၊ ဘာကြောင့် ဒီလိုထင်တယ်” ဆိုတာကို သူ့ရဲ့ အထောက်အထား၊ သူ့ရဲ့ အတွေးအခေါ်နဲ့ တင်ပြ စည်းရုံးတာ ဖြစ်ပါတယ်။ စာဖတ်သူကို စဉ်းစားဆင်ခြင်စေဖို့၊ ရှုထောင့်တစ်မျိုးကနေ မြင်စေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။
သတင်းဌာနကြီးတွေမှာတောင် သတင်းကဏ္ဍ (News) နဲ့ သုံးသပ်ချက်ကဏ္ဍ (Opinion/Editorial) ဆိုပြီး သီးသန့်ခွဲခြား ဖော်ပြလေ့ရှိပါတယ်။ ဒါဟာ စာဖတ်သူတွေ အမြင်မရောထွေးစေဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။
၂။ ဘာကြောင့် သဘောထားအမြင် မတိုက်ဆိုင်မှုတွေ ဖြစ်လာရတာလဲ?
ဒါက အလွန်ကို သဘာဝကျပါတယ်။ ကမ္ဘာပေါ်မှာ လူဦးရေ သန်းထောင်ပေါင်းများစွာ ရှိတဲ့အတွက် အကြောင်းအရာတစ်ခုတည်းအပေါ်မှာ အမြင် သန်းထောင်ပေါင်းများစွာ ရှိနိုင်ပါတယ်။ စာရေးသူရဲ့ အမြင်ဟာ သင့်အမြင်နဲ့ တစ်ထပ်တည်းကျနေဖို့ဆိုတာ မဖြစ်နိုင်ပါဘူး။
အမြင်သုံးသပ်ချက် ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်ရဲ့ အောင်မြင်မှုဆိုတာ စာဖတ်သူအားလုံး သူ့ကို ထောက်ခံလာခြင်း မဟုတ်ဘဲ၊ စာဖတ်သူကို အတွေးတစ်ခုဝင်သွားစေခြင်း၊ စဉ်းစားဆင်ခြင်စေခြင်း၊ ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်နဲ့မတူတဲ့ ရှုထောင့်တစ်ခု ရှိနေပါလားဆိုတာ သိမြင်သွားစေခြင်း ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
၃။ “Comment မှာ လိုက်ရန်တွေ့တာ ထုံးစံပေါ့၊ သူ့အဆင့်အတန်းနဲ့ သူပေါ့” ဆိုတဲ့ ဖြစ်ရပ်
ဒါကတော့ လက်ရှိ လူမှုကွန်ရက်ရဲ့ အဖြစ်များဆုံး ပြဿနာပါပဲ။ “အမြင်
သုံးသပ်ချက်” လို့ ခေါင်းစဉ်မှာရော၊ စာကိုယ်ထဲမှာပါ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖော်ပြထားပါလျက်နဲ့ အချို့သော စာဖတ်သူများက –
- “ဒါ သတင်းမဟုတ်ဘူး၊ ဘက်လိုက်ပြီး ရေးထားတာ!”
- “သတင်းသမား မဆန်ဘူး!”
- “ကိုယ့်အထင်နဲ့ လျှောက်ရေးနေတယ်!”
စသည်ဖြင့် ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆန်ဆန် တိုက်ခိုက်ရေးသားတတ်ကြပါတယ်။
ဒီလိုဖြစ်ရခြင်းရဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်းကတော့ “မီဒီယာစာပေ တတ်မြောက်မှု” (Media Literacy) အားနည်းခြင်း ကြောင့်ပါ။ စာတစ်ပုဒ်ကို ဖတ်လိုက်တဲ့အခါ ဒါဟာ သတင်းလား၊ သုံးသပ်ချက်လား၊ ဝတ္ထုလား၊ ကဗျာလား ဆိုတဲ့ အမျိုးအစားကို မခွဲခြားနိုင်ဘဲ မိမိရဲ့ ခံစားချက်နဲ့သာ တုံ့ပြန်တတ်ကြပါတယ်။
အမှန်တကယ်တော့ အမြင်သုံးသပ်ချက်တစ်ပုဒ်ကို ဖတ်ပြီး စာရေးသူနဲ့ အမြင်မတူတဲ့အခါမှာ –
- အဆင့်အတန်းရှိသော တုံ့ပြန်မှု: “စာရေးသူရဲ့ ဒီအချက်ကိုတော့ ကျွန်တော် သဘောမတူပါဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့…” ဆိုပြီး အချက်အလက်၊ ယုတ္တိနဲ့ ပြန်လည်ဆွေးနွေးတာ။
- အဆင့်အတန်းနိမ့်သော တုံ့ပြန်မှု: “မင်းက ဘာမှမသိဘဲ လျှောက်ရေးနေတာ၊ အသုံးမကျဘူး” ဆိုပြီး ပုဂ္ဂိုလ်ရေး တိုက်ခိုက်တာ၊ ဆဲဆိုတာ။
ဒီလိုတုံ့ပြန်မှုတွေက သူတစ်ပါးရဲ့ အမြင်ကို လေးစားမှုမရှိခြင်း၊ မိမိကိုယ်တိုင်လည်း ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်စွမ်း အားနည်းခြင်းကို ပြသနေတာဖြစ်လို့ “သူ့အဆင့်အတန်းနဲ့ သူ” လို့ ပြောကြတာဟာ မမှားပါဘူး။
အားလုံးပြန်ချုပ်လိုက်ရင်…
အမြင်သုံးသပ်ချက် ဆောင်းပါးဆိုတာ စာရေးသူရဲ့ အမှန်တရားမဟုတ်ဘဲ၊ သူမြင်တဲ့ “ရှုထောင့်တစ်ခု” သာ ဖြစ်ပါတယ်။ စာဖတ်သူတစ်ယောက်အနေနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ တာဝန်ဟာ ထိုရှုထောင့်ကို မျက်စိမှိတ် ယုံကြည်ဖို့မဟုတ်သလို၊ မျက်စိမှိတ် တိုက်ခိုက်ဖို့လည်း မဟုတ်ပါဘူး။
လုပ်သင့်တာကတော့ –
- ဒါဟာ “အမြင်သုံးသပ်ချက်” သာ ဖြစ်ကြောင်း သတိပြုပါ။
- စာရေးသူရဲ့ ယုတ္တိနဲ့ အထောက်အထားတွေကို ဆန်းစစ်ပါ။
- ကိုယ့်အမြင်နဲ့ တူသလား၊ ကွဲပြားသလား နှိုင်းယှဉ်ပါ။
- ဘာကြောင့် ကွဲပြားရသလဲဆိုတာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ပြန်မေးပါ။
- တုံ့ပြန်ချင်ရင်တောင် အချက်အလက်နဲ့ ယဉ်ကျေးစွာ ဆွေးနွေးပါ။
ဒီလိုနည်းနဲ့ ချဉ်းကပ်နိုင်မှသာ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ သတင်းအချက်အလက်တွေမှာ မျောပါမသွားဘဲ ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်စွမ်းရှိတဲ့ တွေးခေါ်တတ်တဲ့ စာဖတ်သူကောင်းတွေ ဖြစ်လာမှာပါ။ မတူကွဲပြားတဲ့ အမြင်တွေကို လေးစားတတ်ခြင်းဟာ ဒီမိုကရေစီ လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အခြေခံအုတ်မြစ်တစ်ခု ဖြစ်တယ်ဆိုတာကိုလည်း မမေ့သင့်ပါဘူး။
မင်းကောင်းဝါ (၈-၆-၂၀၂၅)
